Derinkuyu İlçesi yer altı şehirleri, ören yerleri, yer altı ve yer üstü kiliseleri ve hanlarıyla tarihi açıdan da dikkat çeken bir ilçedir.
İlçe sınırları içinde Yazıhüyük belde merkezinde, Til köyündeki Manay tepe, Çakıllı Höyüğü bilinen höyüklerdendir.
YAZIHÜYÜK
Yazıhüyük’teki höyük, kasaba içerisinde kalmış olup evlerle çevrili haldedir.
Höyüğün yüksekliği 7 m. Yükseklikte olup, bu kısmın doğu-batı yönündeki uzunluğu 135 m. dir. İkinci teras ise yaklaşık 12 m. yükseklikte ve doğu-batı yönünde 95 m. uzunluğundadır.
Yapılan araştırmalara göre höyük üzerinde işlenmiş, çekirdek ya da yonga halinde yoğun obsidiyen parçalarına rastlanmıştır. Yazıhöyük’te Kalkolitik çağa, Demir Devri, Hellenistik, Roma ve Bizans devirlerine ait çanak
çömlek parçaları bulunmuştur.
TİLKÖY-MANAYTEPE
Tilköy Köyünün kuzeybatı kenarında bulunan Manay höyüğü İncesu Vadisi’ mevkiinden gelen yolun Derinkuyu Ovası’na indiği noktada, ovaya hakim bir yerde kurulmuştur. Höyük bazaltsı bir yükselti üzerine kurulmuştur. Yapılan incelemelere göre höyük; yaklaşık 15 m. yüksekliğe sahip höyüğün güneybatı eteğine doğru yerleşme devam etmektedir. Üst kısmı düz olan höyüğün üst çapı kuzey-güney doğrultusunda 100 m. dir. Güneydoğu kenarda iri ve düzeltilmiş bazalt bloklardan sur kalıntısı mevcuttur. Toplanan çanak çömlek parçaları demir devrine ait olduğu, az sayıda Roma-Bizans devri seramik parçalarına da rastlandığı belirtilmektedir.
Manay Höyüğün tepesi geçmiş yıllarda ağaçlandırma çalışması yapılmış ancak bu ağaçların bir kısmı kalabilmiştir.
ÇAKILLI HÖYÜĞÜ
Çakıllı Köyüdeki höyük yaklaşık 600 m. kuzeyinde, Sırakaya veya Karabekir denen mevkiindedir. Erdaş Dağı’nın eteklerinde, köyden yaklaşık 200 m. yükseklikte, yamaçta yer almaktadır. Derinkuyu Ovası’nı kuzeyden gözetleyen stratejik bir noktada bulunmaktadır. Hemen güneyinde, dip kısmında ve yaklaşık 200 m. batısında güçlü su kaynakları mevcut olduğu yapılan incelemelerden anlaşılmıştır. Yamaçta kurulmuş olduğu için güney kesimi yaklaşık 15 m., kuzey kesimi ise 7-8 m. yüksekliktedir. Küçük
höyükler grubuna giren Çakıllı Höyüğü’nün üst kısmı yaklaşık 40 m. çapındadır. Toplama bazalt taşlardan yapılmış zayıf sur kalıntılarına rastlanmaktadır. Höyüğün üst kısmında oldukça fazla ve büyük tahribat çukurlarına rastlanmıştır. Bunlardan bir tanesi en az 5 m. derinliğe ulaşmaktadır. Toplanan seramik parçaları Helenistik-Roma devirlerine tarihlenmektedir.
KAYNAKÇA
OMURA, S. 1997: “1995 Yılı iç Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları”, XVi. Araştırma Sonuçlan Toplantısı ıı. Ankara 1997, s.283-302.
SEVER, H. v.d. 1992: “1990 Yılı Nevşehir, Niğde ve Aksaray illeri Yüzey Araştırması”, IX. Araştırma Sonuçlan Toplantısı. Ankara, s.523-540.
ŞENYURT, S.Y. 1999: “Nevşehir ili 1997 Yılı Yüzey Araştırması”, XVi. Araştırma Sonuçlan Toplantısı ı. Ankara, s.451-466.